Patroonheilige Sint-Pieterskerk Pellenberg
In het Ancien Régime had de proost van het kapittel van de Leuvense Sint-Pieterskerk het patronaatsrecht (dit is het begevingsrecht van de lokale pastoor) over de kerk van Pellenberg. Het is dan ook geen toeval dat de kerk van Pellenberg – net zoals de Leuvense hoofdkerk – Sint-Pieter als patroonheilige heeft. Er was echter in de kerk van Pellenberg ook een grote verering voor de relieken van Sint-Servatius. Van de 16de tot de 19de eeuw komt soms een dubbel patroonschap voort.
Bouwgeschiedenis Sint-Pieterskerk Pellenberg
De huidige kerk dateert uit de 18de eeuw maar heeft een toren die grotendeels romaans is en rond het jaar 1200 werd gebouwd. Dat de kerk op een heuvel staat is geen toeval en zelfs zeer typisch. Veel oudere kerken zijn eveneens op een hoogte te vinden …
De ranke toren heeft ietwat schuin naar boven toe lopende wanden. De muren worden tot op twee derde hoogte verlevendigd door een afwisseling van telkens een forse band ijzerzandsteenblokken en een band bestaande uit witte zandsteen uit Lede. Kleine spleten en openingen zijn met tegels opgevuld.
Oorspronkelijk stond op de plaats van de huidige kerk een romaanse kerk. Tussen de romaanse kerk, die bij de nog bestaande toren hoorde, en de huidige kerk heeft het kerkgebouw wijzigingen ondergaan, waarover we slechts zeer weinig weten.
De huidige Sint-Pieterskerk bestaat uit een classicistisch koor van rond 1780, met een eenbeukig schip in dezelfde stijl. Het schip werd een dertigtal jaar later gebouwd, in 1817-1818. Het koor is wat smaller dan de latere beuk. De homogeniteit van de twee fasen is zeer groot. De details, bv. vensters, en andere classicistische versieringen, zijn identiek. Dit wijst op een zelfde plan, dat consequent gevolgd werd. De oude romaanse toren werd bij de bouw behouden.
De huidige ingang aan de westzijde heeft de toren vóór de bouw van de classicistische beuk nooit gehad. De romaanse kerk had waarschijnlijk een kleine ingang aan de zijkant, zoals gebruikelijk bij kleine dorpskerken.
Toren en schip waren met een rondboog verbonden. Vroeger verleende die waarschijnlijk toegang vanuit de toren naar het dakgebinte van de romaanse kerk. Een eigenlijke torentrap is er niet, men moet dus gebruik maken van ladders om de toren te beklimmen.
Het oude kerkje kwam met de nok van het dak slechts tot aan de basis van het romaanse galmgat aan de oostzijde. Later werd er een tweede kerkje gebouwd met een hoger, spitser dak dat het romaanse galmgat bedekte. De hoogste verdieping van de toren werd gedeeltelijk afgebroken en dat deed drie van de vier oorspronkelijke galmgaten verdwijnen. Het gat aan de oostzijde wordt toegemetseld en deze muur van de toren wordt gebruikt als steunmuur voor het nieuwe dak van het schip.
Vervolgens werden aan de toren twee nieuwe geledingen toegevoegd. Ijzerzandsteen komt er niet meer in voor en de twee verdiepingen worden door een lijst gescheiden. Bovenaan komen er een reeks nieuwe (gotische) galmgaten.
De huidige ingang aan de westzijde heeft de toren vóór de bouw van de classicistische beuk nooit gehad. De romaanse kerk had waarschijnlijk een kleine ingang aan de zijkant, zoals gebruikelijk bij kleine dorpskerken.
Toren en schip waren met een rondboog verbonden. Vroeger verleende die waarschijnlijk toegang vanuit de toren naar het dakgebinte van de romaanse kerk. Een eigenlijke torentrap is er niet, men moet dus gebruik maken van ladders om de toren te beklimmen.
Het oude kerkje kwam met de nok van het dak slechts tot aan de basis van het romaanse galmgat aan de oostzijde. Later werd er een tweede kerkje gebouwd met een hoger, spitser dak dat het romaanse galmgat bedekte. De hoogste verdieping van de toren werd gedeeltelijk afgebroken en dat deed drie van de vier oorspronkelijke galmgaten verdwijnen. Het gat aan de oostzijde wordt toegemetseld en deze muur van de toren wordt gebruikt als steunmuur voor het nieuwe dak van het schip.
Vervolgens werden aan de toren twee nieuwe geledingen toegevoegd. Ijzerzandsteen komt er niet meer in voor en de twee verdiepingen worden door een lijst gescheiden. Bovenaan komen er een reeks nieuwe (gotische) galmgaten.
Romaanse toren Sint-Pieterskerk Pellenberg
De dateringen voor deze toren, het oudste en meest interessante gedeelte van deze kerk, lopen uiteen. Hij wordt soms in de 12de eeuw gedateerd, anderen dateren hem rond 1200 of rond 1225 en nog anderen in de periode 1225-1250 of 13de eeuw.
De toren was vroeger een verdieping lager dan nu. Door de verhoging achteraf is het nu de slankste romaanse toren van Brabant. De gevelbreedte is 3,80 m breed, terwijl een doorsnee toren toch meestal 7 à 8 m breed is.
De toren bezit een aantal interessante details:
De toren heeft geen ingang aan de westzijde en vertoont geen hoeksteunen en geen versiering. Zo verschijnt hij als een typische toren van de Maaslandse romaanse groep. De toren stond oorspronkelijk ook vrij tegen de kerk aan. De huidige kleine bijgebouwen waarin de toren nu ingebouwd is, dateren uit de 19de eeuw.
Een kleurenwisseling van witte en bruine steen, speklagen genoemd, komt aan de buitenzijde van de torenromp voor tot op een hoogte van ca. 10 meter.
De onderste twee meter van de torenmuren is duidelijk met oudere, ruwer gekapte ijzerzandsteen en witte kalkzandsteen opgebouwd in vergelijking met de hogere delen, waar de stenen minder ruw en regelmatiger gekapt zijn. Toen de binnenbezetting van de toren ca. 1980 werd blootgekapt, kwamen op de scheidingslijn tussen de onder- en bovenbouw horizontale rijen schuin tegen elkaar opgemetselde Romeinse pannen tevoorschijn.
Deze onderste zone van de toren kan dus ofwel ouder zijn dan het hogere gedeelte, en een nog bestaand stuk van een vroegere oudere toren uitmaken, ofwel opgetrokken zijn met bouwmateriaal van de oudere, toen afgebroken kerk.
Zeldzaam is ook het kleine ronde rozasje vooraan in de westmuur van de toren dat in het Leuvense verschijnt rond 1220. Een afwisseling van bruin en wit doet aan zonnestralen denken. Deze rozas was vroeger zichtbaar van in de kerk en diende als enige verlichting voor het gelijkvloers van de toren.
Iets hoger vinden we smalle lichtspleten die naar binnen toe uitlopen op een rondboog. Deze spleten hadden vroeger waarschijnlijk een defensieve bedoeling, namelijk schietgaten. Boven zo één schietgat zijn er stenen in een visgraatverband of aarverband aangebracht.
Tussen de tweede en de derde geleding van de toren zijn hoog in de zuidermuur (buitenzijde) drie kleine stenen te zien. De middelste is in ijzerzandsteen, de buitenste twee in witte steen. Ze steken uit en zijn verweerd. Toch zijn er met wat goede wil gezichten in te zien. In de middelste steen is duidelijk een ruw gehouwen mensenhoofd te herkennen.
Deze onderste zone van de toren kan dus ofwel ouder zijn dan het hogere gedeelte, en een nog bestaand stuk van een vroegere oudere toren uitmaken, ofwel opgetrokken zijn met bouwmateriaal van de oudere, toen afgebroken kerk.
Zeldzaam is ook het kleine ronde rozasje vooraan in de westmuur van de toren dat in het Leuvense verschijnt rond 1220. Een afwisseling van bruin en wit doet aan zonnestralen denken. Deze rozas was vroeger zichtbaar van in de kerk en diende als enige verlichting voor het gelijkvloers van de toren.
Iets hoger vinden we smalle lichtspleten die naar binnen toe uitlopen op een rondboog. Deze spleten hadden vroeger waarschijnlijk een defensieve bedoeling, namelijk schietgaten. Boven zo één schietgat zijn er stenen in een visgraatverband of aarverband aangebracht.
Tussen de tweede en de derde geleding van de toren zijn hoog in de zuidermuur (buitenzijde) drie kleine stenen te zien. De middelste is in ijzerzandsteen, de buitenste twee in witte steen. Ze steken uit en zijn verweerd. Toch zijn er met wat goede wil gezichten in te zien. In de middelste steen is duidelijk een ruw gehouwen mensenhoofd te herkennen.
Op 3 oktober 1914 werd door een Duits kanon de torenspits en het grootste gedeelte van de galmgatverdieping van de kerk geschoten. Boven de huidige galmgaten zien we een witstenen daklijst en daarboven verhief zich vroeger de lage spits.
