Beloken Pasen is de eerste zondag na Pasen. Maar vanwaar komt die naam?
‘Beloken’ is het voltooid deelwoord van het werkwoord ‘beluiken’: (af)sluiten. Met Beloken Pasen wordt de paasweek, het zgn. paasoctaaf (acht dagen vanaf Pasen), afgesloten.
In het Engels luidt het Quasimodogeniti Sunday, letterlijk: Zoals pasgeborenen. Het is een verwijzing naar de eerste woorden van het gregoriaanse openingsgebed voor die dag. Quasimodo is ook de naam van de klokkenluider van Notre Dame, uit het gelijknamige boek van Victor Hugo. Hij was immers op Beloken Pasen in 1467 te vondeling gelegd.
Ongelovige Thomas
De kerk leest op deze zondag uit het evangelie van Johannes, hoofdstuk 20: 19-31, het verhaal van de apostel Thomas, die Christus´ opstanding uit de doden (Pasen) niet zonder meer wilde geloven en zo symbool werd voor alle twijfelende gelovigen (De Ongelovige Thomas: ‘Eerst zien en dan geloven’). Thomas is het oerbeeld van mensen die in een existentiële crisis geraken met hun geloof. Zij willen wel geloven, maar kunnen het gewoon niet… Zoveel spreekt tegen…
De evangelietekst is mij uit het hart gegrepen. We lezen er ook dat Thomas zijn intussen spreekwoordelijke scepsis laat varen bij het zien en betasten van Jezus’ wonden. Jezus’ antwoord luidt ietwat laconiek: “Omdat ge mij gezien hebt, gelooft ge? Zalig die niet gezien en toch geloofd hebben.”
Wat maakt deze passage uit het evangelie zo aantrekkelijk? Wel, ze is de perfecte weergave van de ‘moderne gelovige’, voor wie twijfel inherent deel uitmaakt van gelovig-zijn. Beide zijn onlosmakelijk verbonden met elkaar. Net als Thomas loopt de gelovige vandaag soms op onzekere benen…
Geloof en twijfel in een schitterende cantate
Geïnspireerd door Thomas heeft de 39-jarige Johann Sebastian Bach een korte maar schitterende cantate gecomponeerd: “Halt im Gedächtnis Jesum Christ”. De cantate telt 7 korte deeltjes, samen goed voor ong. 13 minuten prachtige muziek, waarin gevoelens van geloof en vertwijfeling afwisselend de kop opsteken, tot de woorden van Jezus zelf rust en vrede brengen in het hart. Een mooie uitvoering door La Petite Bande van Sigiswald Kuijken vind je op www.youtube.com/watch?v=Mi9a16hoftg.
1. Koor: Houdt Jesus Christus de verrezene in uw gedachten
Het openingskoor laat twee thema’s horen, telkens gefocust op een woord: thema 1 is het ‘’in gedachten houden’ (Halt) dat wervelend wordt herhaald door alle stemmen en instrumenten; thema 2 is dat van de verrijzenis (Auferstehung), dat weerklinkt in snelle opgaande lijnen. Beide thema’s zijn bijzonder mooi over elkaar heen vervlochten. Daarmee is de toon gezet voor de volgende deeltjes.
2. Aria (tenor): Jezus is opgestaan
De tenor vertolkt het dubbele gevoel: ‘Ik weet wel dat Jezus is opgestaan; maar waarom aarzel ik dan nog? Waarom heb ik schrik om er helemaal voor te gaan?’ Ook hier weerklinkt zowel de opgaande lijn (geloven) als het hortende, zoekende motief (van twijfel en interne strijd).
3-5. Drieluik (alt-koor-alt): het paasmysterie
De alt leidt het thema van de overwinning op de dood in (recitatief), wat het koor vierstemmig bevestigt in een paashymne: ‘Christus leeft; laten we daarom in blijdschap zingen op deze heerlijke dag’. Maar een tweede recitatief sluit daar onmiddellijk en zonder overgang op aan: de twijfel sluipt weer binnen. Als we nu eens een teken konden krijgen…
6. Kooraria (koor en bassolo): Vrede zij met U!
De kooraria vormt het theatrale deel van de cantate. Het lijkt wel een scène uit een opera. In Jerusalem heerst een beklemmende sfeer na de pogrom, de klopjacht op Jezus’ volgelingen in de dagen na de kruisiging en opstanding. De muziek doet denken aan een veldslag (met snelle vierkwartsmaat) waarin Jezus’ volgelingen verwikkeld zijn. Dan verandert plots de handeling en de stemming: in een pastorale driekwartmaat treden we de kamer binnen, waar de apostelen bijeengekomen zijn en waar Jezus in hun midden verschijnt. De verrezen Christus openbaart zich (door de bas als Vox Christi, als Stem van Christus) tot driemaal toe met de groet: Vrede zij met u! De apostelen reageren drie keer op een verschillende manier: eerst aarzelend maar met tekenen van strijdlust. De tweede reactie neigt al naar een rustiger bezonnenheid. Na de derde vredesgroet durven ze het aan om zich ten volle achter Christus te scharen. Jezus bevestigt hun overgave met een laatste vredesgroet: het geweld is definitief bezworen; er rest alleen nog herderlijke vrede, waar iedereen deel van uitmaakt (alle instrumenten ondersteunen de basstem).
7. Koraal: Gij vredevorst, Heer Jezus Christus
Na alle voorgaande emoties eindigt de cantate met een opmerkelijk eenvoudige (ietwat ouderwetse) en rustgevende strofe uit een kerklied van die tijd. Vrede daalt in stilte neer.
Veel luistergenoegen, Hubert De Neve (Liturgische Ploeg)